(Kiril va Lotinda)
Мамлакатимзда бугун ислоҳотларга уриниш бор, бу яхши албатта. Сўнг икки йилда жамиятда оз бўлса ҳам ижобий ўзгаришлар бор. Ислом Каримов давридаги умумий қўрқув ва сукунат, умумий турғунлик, умумий бефарқликдан қутулишга уринаяпмиз…
Аммо пала- партишлик бор бу ишларда. Нима бўлаётганини ҳеч ким тушунмаяпти назаримда. Президент гоҳ бу соҳага, кейин бошқа соҳага ташланади. Бир тухум етиштирайлик, кейин эса қалампир экайлик, дейди. Соғлиқни сақлаш соҳасини қаттиқ танқид қилади, кейин Таълим тизимини ерга уради…
Ҳамма ҳайрон, ҳамма лол. Нима бўляпти ўзи? Мақсад нима бу ишлардан, бу ислоҳотларга уринишдан? Жамият ва давлат қаёққа қараб кетяпти? Эртага нима бўлади, қачон ва қандай тугайди бу ислоҳотлар? Бу саволларнинг ҳозирча жавоби йўқ…
Бир мухолиф сиёсатчи сифатида бу масалада ўз фикрларимни айтмоқчиман. Аввало ислоҳотларнинг мақсади нима ва ишни аввал нимадан бошлаш керак, деган масала жуда муҳим, деб ўйлайман. Яъни, ислоҳотларнинг моҳияти ва мақсади нимадан иборат ўзи?
ИСЛОҲОТЛАРНИНГ 3 АСОСИЙ МАҚСАДИ БОР:
1. ЎЗБЕКИСТОННИ МАЪНАВИЙ ВА МАФКУРАВИЙ РИВОЖЛАНТИРИШ
2. ЎЗБЕКИСТОННИ СИЁСИЙ РИВОЖЛАНТИРИШ
2. ЎЗБЕКИСТОННИ ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНТИРИШ.
1. Ўзбекистонни маънавий ва мафкуравий ривожлантириш.
Бу ислоҳотлар натижасида Ўзбекистонда 50% дунёвий ва 50% диний жамият ўртага чиқиши керак. Албатта, бу ерда 50% дейиш масалани тушунтириш учундир. Яъни, жамият масалан Эрондаги каби бутунлай руҳонийлар (зеро динимизда руҳонийлик йўқ) назоратига, уларнинг дин ва бошқа соҳаларни суъистемол қилишига ўтиб кетмаслиги керак. Чунки Ислом дини бошқа динлар (Насронийлик, Буддапарастилик ва ҳк) каби дунёвийликни инкор қилмайди. Яъни, жамиятнинг мафкураси “Динийлик дунёвийликдир, дунёвилик динийликдир” ғоясидан иборат бўлиши керак. Бу мафкура жамиятнинг кундалик ҳаётида ўрин олиши (оммавий ахборот воситаларида фаол тарғиб қилиниши) билан бирга, таълим тизимининг бутун босқичларида (бошланғич, ўрта ва олий мактабларда) диний ва дунёвий таълимнинг бирга олиб боришини тақоза қилади. Ана шунда жамиятда янги, яъни ҳам дунёвий илмли, дунёвий мутахассис эгаси бўлган, айни пайтда имонли, тоат ибодатли ва яхши ахлоқли кишилар етиши чиқади. Натижада жамиятда тўғрилик (бугун ёлғон кенг тарқалган), адолат (бугун зулм кенг тарқалган, масалан порахўрлик), маънавият ва яхши ахлоқ (бугун маънавиятисизлик ва ахлоқсизлик кенг тарқалган) тараққий қилади. Бу эса жамият ва давлат ҳаётини ривожлантиришнинг асоси ҳисобланади.
2. Ўзбекистонни сиёсий ривожлантириш.
Сиёсий ислоҳотлардан мақсад жамиятнинг ФУҚАРОЛИК (инсонлар ҳар томонлама эркин ва жамият ўз ўзини бошқарадиган ҳолга келиши) жамияти ва давлатнинг АДОЛАТЛИ ҚОНУНЛАР ВА ҲУҚУҚЛАР устун бўлган (бир диктаторнинг яккаҳокимлиги эмас, масалан Ислом Каримов даврида бўлгани каби ёки ҳозир Тожикисонда ёки Туркманистонда бўлгани каби эмас) давлат ҳолиги келишидир. Бунинг учун жамиятда ва давлат ҳаётида:
– Сўз, фикр ва матбуот эркинлиги
-Cайлаш ва сайланиш эркинлиги.
-Ҳукуматни очиқ танқид қилиш ва тинч намойишлар
ўтказиш эркинлиги
-Сиёсий мухолифатга фаолият эркинлиги каби эркинликлар (ғарбдаги каби пала партиш, шахс ва жамият фитратини бузадиган, турли ахлоқсизликларни тарғиб қиладиган эркинликлар эмас, албатта) таъминланиши зарур.
-Бундай сиёсий ислоҳотлар натижасида давлат ҳокимиятининг Қонун чиқарувчи (Олий Мажлис), Ижро (Вазирлар Маҳкамаси) ва Маҳкамалар (Судлар) тармоқлари бир биридан мустақил, айни пайтда уларнинг фаолиятлари ўзаро мувофиқлашган ҳолга келиши керак. Бу эса ўз ўрнида мамлакатда ижтимоий сиёсий барқарорликни (оддий сўз билан айтганда тинчликни) таъминлашнинг энг муҳим омили ҳисобланади.
Сиёсий ислоҳотларни маҳалла бошқарувларини эркин ва адолатли сайловлар йўли билан қайта сайлашдан бошлаш зарур. Кейин босқичма босқич туман, вилоят бошқарувлари, охирида эса Олий Мажлис ва Президент сайлови ўтказилиши зарур. Бу сайловларда сиёсий мухолифат ва уларнинг номзодларининг қатнашуви мутлақо шартдир. Акс ҳолда сайловлар Каримов даврида бўлгани каби чўнтак партиялар иштирокида сохта сайлов ўйинларидангина иборат бўлиб қолади.
3. Ўзбекистонни иқтисодий ривожлантириш.
Иқтисодий ислоҳотларнинг негизини жамиятда мулк ва маҳсулот ишлаб чиқаришнинг қайта тақсимланиши ташкил қилади. Ҳозир давлат мулк ва маҳсулот ишлаб чиқаришнинг 100% ўз назоратида тутишга уринмоқда. Мамлакатда ҳақиқий тадбиркорлик, хусусий ва ижра мулк эгаси бўлиш, мамлакат ичкрасида ва ташқарисида эркин тижорат билан шуғулланишнинг деярли имкони йўқдир. Бу соҳадаги чақириқлар, қарорлар сўзда қолмоқда. Масалан, Президентнинг ўзи вилоят, шаҳар ва туман ҳокимларини ички ва ташқи сармояларни жалб қилишга даъват қилмоқда. Ҳолбуки, иқтисодий соҳа эркинлаштирилса (масалан, Хитойдаги каби), бу соҳада ҳам эркинликлар, қонун ва ҳуқуқ устунлиги таъминланса, ички ва ташқи сармоя ўз ўзидан ўртага чиқади ва пайдо бўлади…
Молия, солиқ ва божхона соҳалари иқтисодий соҳанинг бундай қайта шаклланишига мос равишда қайта ташкил қилиниши зарур.
Хўш, ислоҳотларнинг ғояси ва мақсади шунчалик оддий экан, нега Президент ва ҳукумат уларни тўлиқ амалга оширмаяпти, бу ишда пала партишликка йўл қўймоқда?.
Ёки Президент Мирзиёев ва ҳукуматдагилар агар ҳақиқий ислоҳотлар ўтказилса, ўз лавозимларидан ажралиб қолишларидан қўрқишмоқдами? Ёки бунинг бошқа сабаблари борми? Бу саволга улар жавоб беришлари керак.
Намоз НОРМЎМИН
22.06.2018
ISLOHOTLARDA PALA-PARTISHLIK BOR
Mamlakatimzda bugun islohotlarga urinish bor, bu yaxshi albatta. So‘ng ikki yilda jamiyatda oz bo‘lsa ham ijobiy o‘zgarishlar bor. Islom Karimov davridagi umumiy qo‘rquv va sukunat, umumiy turg‘unlik, umumiy befarqlikdan qutulishga urinayapmiz…
Ammo pala- partishlik bor bu ishlarda. Nima bo‘layotganini hech kim tushunmayapti nazarimda. Prezident goh bu sohaga, keyin boshqa sohaga tashlanadi. Bir tuxum yetishtiraylik, keyin esa qalampir ekaylik, deydi. Sog‘liqni saqlash sohasini qattiq tanqid qiladi, keyin Ta’lim tizimini yerga uradi…
Hamma hayron, hamma lol. Nima bo‘lyapti o‘zi? Maqsad nima bu ishlardan, bu islohotlarga urinishdan? Jamiyat va davlat qayoqqa qarab ketyapti? Ertaga nima bo‘ladi, qachon va qanday tugaydi bu islohotlar? Bu savollarning hozircha javobi yo‘q…
Bir muxolif siyosatchi sifatida bu masalada o‘z fikrlarimni aytmoqchiman. Avvalo islohotlarning maqsadi nima va ishni avval nimadan boshlash kerak, degan masala juda muhim, deb o‘ylayman. Ya’ni, islohotlarning mohiyati va maqsadi nimadan iborat o‘zi?
ISLOHOTLARNING 3 ASOSIY MAQSADI BOR:
1. O‘ZBEKISTONNI MA’NAVIY VA MAFKURAVIY RIVOJLANTIRISh
2. O‘ZBEKISTONNI SIYoSIY RIVOJLANTIRISh
2. O‘ZBEKISTONNI IQTISODIY RIVOJLANTIRISh.
1. O‘zbekistonni ma’naviy va mafkuraviy rivojlantirish.
Bu islohotlar natijasida O‘zbekistonda 50% dunyoviy va 50% diniy jamiyat o‘rtaga chiqishi kerak. Albatta, bu yerda 50% deyish masalani tushuntirish uchundir. Ya’ni, jamiyat masalan Erondagi kabi butunlay ruhoniylar (zero dinimizda ruhoniylik yo‘q) nazoratiga, ularning din va boshqa sohalarni su’istemol qilishiga o‘tib ketmasligi kerak. Chunki Islom dini boshqa dinlar (Nasroniylik, Buddaparastilik va hk) kabi dunyoviylikni inkor qilmaydi. Ya’ni, jamiyatning mafkurasi “Diniylik dunyoviylikdir, dunyovilik diniylikdir” g‘oyasidan iborat bo‘lishi kerak. Bu mafkura jamiyatning kundalik hayotida o‘rin olishi (ommaviy axborot vositalarida faol targ‘ib qilinishi) bilan birga, ta’lim tizimining butun bosqichlarida (boshlang‘ich, o‘rta va oliy maktablarda) diniy va dunyoviy ta’limning birga olib borishini taqoza qiladi. Ana shunda jamiyatda yangi, ya’ni ham dunyoviy ilmli, dunyoviy mutaxassis egasi bo‘lgan, ayni paytda imonli, toat ibodatli va yaxshi axloqli kishilar yetishi chiqadi. Natijada jamiyatda to‘g‘rilik (bugun yolg‘on keng tarqalgan), adolat (bugun zulm keng tarqalgan, masalan poraxo‘rlik), ma’naviyat va yaxshi axloq (bugun ma’naviyatisizlik va axloqsizlik keng tarqalgan) taraqqiy qiladi. Bu esa jamiyat va davlat hayotini rivojlantirishning asosi hisoblanadi.
2. O‘zbekistonni siyosiy rivojlantirish.
Siyosiy islohotlardan maqsad jamiyatning FUQAROLIK (insonlar har tomonlama erkin va jamiyat o‘z o‘zini boshqaradigan holga kelishi) jamiyati va davlatning ADOLATLI QONUNLAR VA HUQUQLAR ustun bo‘lgan (bir diktatorning yakkahokimligi emas, masalan Islom Karimov davrida bo‘lgani kabi yoki hozir Tojikisonda yoki Turkmanistonda bo‘lgani kabi emas) davlat holigi kelishidir. Buning uchun jamiyatda va davlat hayotida:
– So‘z, fikr va matbuot erkinligi
-Caylash va saylanish erkinligi.
-Hukumatni ochiq tanqid qilish va tinch namoyishlar
o‘tkazish erkinligi
-Siyosiy muxolifatga faoliyat erkinligi kabi erkinliklar (g‘arbdagi kabi pala partish, shaxs va jamiyat fitratini buzadigan, turli axloqsizliklarni targ‘ib qiladigan erkinliklar emas, albatta) ta’minlanishi zarur.
-Bunday siyosiy islohotlar natijasida davlat hokimiyatining Qonun chiqaruvchi (Oliy Majlis), Ijro (Vazirlar Mahkamasi) va Mahkamalar (Sudlar) tarmoqlari bir biridan mustaqil, ayni paytda ularning faoliyatlari o‘zaro muvofiqlashgan holga kelishi kerak. Bu esa o‘z o‘rnida mamlakatda ijtimoiy siyosiy barqarorlikni (oddiy so‘z bilan aytganda tinchlikni) ta’minlashning eng muhim omili hisoblanadi.
Siyosiy islohotlarni mahalla boshqaruvlarini erkin va adolatli saylovlar yo‘li bilan qayta saylashdan boshlash zarur. Keyin bosqichma bosqich tuman, viloyat boshqaruvlari, oxirida esa Oliy Majlis va Prezident saylovi o‘tkazilishi zarur. Bu saylovlarda siyosiy muxolifat va ularning nomzodlarining qatnashuvi mutlaqo shartdir. Aks holda saylovlar Karimov davrida bo‘lgani kabi cho‘ntak partiyalar ishtirokida soxta saylov o‘yinlaridangina iborat bo‘lib qoladi.
3. O‘zbekistonni iqtisodiy rivojlantirish.
Iqtisodiy islohotlarning negizini jamiyatda mulk va mahsulot ishlab chiqarishning qayta taqsimlanishi tashkil qiladi. Hozir davlat mulk va mahsulot ishlab chiqarishning 100% o‘z nazoratida tutishga urinmoqda. Mamlakatda haqiqiy tadbirkorlik, xususiy va ijra mulk egasi bo‘lish, mamlakat ichkrasida va tashqarisida erkin tijorat bilan shug‘ullanishning deyarli imkoni yo‘qdir. Bu sohadagi chaqiriqlar, qarorlar so‘zda qolmoqda. Masalan, Prezidentning o‘zi viloyat, shahar va tuman hokimlarini ichki va tashqi sarmoyalarni jalb qilishga da’vat qilmoqda. Holbuki, iqtisodiy soha erkinlashtirilsa (masalan, Xitoydagi kabi), bu sohada ham erkinliklar, qonun va huquq ustunligi ta’minlansa, ichki va tashqi sarmoya o‘z o‘zidan o‘rtaga chiqadi va paydo bo‘ladi…
Moliya, soliq va bojxona sohalari iqtisodiy sohaning bunday qayta shakllanishiga mos ravishda qayta tashkil qilinishi zarur.
Xo‘sh, islohotlarning g‘oyasi va maqsadi shunchalik oddiy ekan, nega Prezident va hukumat ularni to‘liq amalga oshirmayapti, bu ishda pala partishlikka yo‘l qo‘ymoqda?.
Yoki Prezident Mirziyoyev va hukumatdagilar agar haqiqiy islohotlar o‘tkazilsa, o‘z lavozimlaridan ajralib qolishlaridan qo‘rqishmoqdami? Yoki buning boshqa sabablari bormi? Bu savolga ular javob berishlari kerak.
Namoz NORMO‘MIN
22.06.2018