4 Ekim 1938 Qataganı (katliamı) şehidleri Türkiye’de anıldı
8 Ekim 2018/ Kastamonu
Geçtiğimiz hafta Kastamonu’da gerçekleştirilen 3.Türkistan Kurultayı, sempozyumun ikinci gününde okunan bildiriler ve kapanış/ değerlendirme toplantısıyla tamamlandı. 3.Türkistan Kurultayı TÜRKİSTANDER ve Kastamonu Üniversitesi tarafından birlikte düzenlendi ve Cumhurbaşkanlığına bağlı TİKA ve TÜRKSOY tarafından da desteklendi.
Türkistan Kurultayı’nın açılış gününde önce TÜRKSOY’UN hazırladığı “Türk Dünyası Resim Sergisi” gezildi. Daha sonra 2 gün sürecek olan “Kafkasya ve Türkistan’da 1938 Sovyet Katliamı ve Tesirleri/ Göç, Sürgün ve Hürriyet” konusunun işlendiği bir sempozyum yapıldı. Sempozyumda 14 oturumda 79 katılımcı tarafından 65 tebliğ sunuldu. Türkiye’nin çeşitli üniversitelerinden gelen akademisyenlerin yanı sıra, Orta Asya Türkistan ülkeleri, Azerbaycan, İran ve Balkan ülkelerinden katılan yazarlar, akademisyenler tebliğlerini tartıştılar.
3.Türkistan Kurultayı açılışına Kastamonu Üniversitesi Rektörü Seyit Aydın, Kastamonu Valisi Yaşar Karadeniz, Kastamonu Belediye Başkanı Tahsin Babaş, Garnizon Komutanı Alb.Gamze Aydoğdu, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı Prof. Dr. Fırat Purtaş ve 3.Türkistan Kurultayı Düzenleme Komitesi Başkanı Prof.Dr.Orhan Kavuncu katıldılar.
Açılışta Prof.Dr.Orhan Kavuncu, Prof.Dr.Seyit Aydın, Prof.Dr.Fırat Purtaş, Vali Yaşar Karadeniz ve TÜRKİSTANDER Başkanı Burhan Kavuncu birer konuşma yaptı. Doğu Türkistan’daki mevcut hassas durum sebebiyle açılış bildirisini konuyla ilgili olarak Doç.Dr.Erkin Emet sundu. Emet tebliğinde Doğu Türkistan’ın Çin işgaline girdiği 1949’dan bugüne kadar olan gelişmeleri ve son durumu özetledi.
Katılımcılar arasında yurt dışından gelen 40’tan fazla tebliğci vardı. Özbekistan‘ın tanınmış yazarlarından Nabican Bakiyev, Handemir Qodiriy, Dr.Muazzam İbrahimova, Prof.Nadirhan Hasan, Dr.Elmurad Halmet gibi isimlerin yanısıra Kırgızistan‘dan Prof.Olcobay Karatayev, Dr.Zuhra Altımışova, Dr.Beishenbek Toktogulov, Aziza Ergeshkyzy, Kairken Adiyet, Azerbaycan‘dan Dr.Zhala Babashova Kastrati, Anar Velioğlu Şirinov, Doç.Ali Asker, Dr.Elşan İzzetgil, Kazakistan‘dan Prof.Nursulu Çetin, Akbota Zholdashbekova, Türkmenistan‘dan Berdi Sarıyev, İran‘dan Doç.Aliakber Sefipur, Doğu Türkistan‘dan Doç.Erkin Emet ve daha bir çok akademisyen bulunuyordu.
Özbekistan’ın önemli yazarlarından Nurullah Muhammad Raufhan ise, ülke dışına çıkış vizesi verilmediği için Kurultay’a katılamadı. 1938 yılının 4 Ekim günü idam edilen Türkistan aydınlarının 80 sene sonra Türkiye’de aynı tarihte anılması duygusal anlar yaşanmasına yol açtı. İdam edilenler arasında bulunan Abdullah Qadiri‘nin torunu Handemir Qadiri’nin konuşması büyük ilgi topladı. Qadiriy tebliğinde dedesi ve şehadeti hakkında önemli bilgiler verdi.
(Tebliğ özetleri, metinleri ve video görüntülerini önümüzdeki günlerde sitemizde yayımlayacağız).
3.Kurultay’ın konusu olan “Ziyalılar Katliamı”, Türkistan’ın 150 yıllık işgal tarihinde, Stalin döneminde yapılan katliamlar arasında önemli bir yer tutuyor. 500’den fazla aydının öldürüldüğü bu katliamla birlikte, Türkistan halkı öndersiz ve çaresiz kalmıştı. 1938 Sovyet repressiasında (Özbekçesi Qatagan, Türkçesi baskı/katliam) “vatan haini” denilerek kurşuna dizilenler arasında Türkistan millî şairi Abdulhamid Süleyman Çolpan, meşhur romancı Abdullah Qadiri, Abdurrauf Fıtrat, gibi şair ve yazarların yanısıra Said Nasırhan Tore Saguni (Hokand Türkistan Muhtar Hükümeti Maarif Nazırı), Ubaydullah Esadullah Hoca (Türkistan Muhtar Hükümeti Rais Yrd), Alihan Bukayhan (Kazakistan AlaşOrda Hükümeti Reisi), Rahimbayoğlu Abdulla (Tacikistan Hükümet Raisi), Babakalanoğlu (Tacikistan Hükümet Rais Yrd), Atabayoglu Qaygusiz (Türkmenistan Hükümet Reisi) gibi bir çok asker- sivil bürokrat, din alimleri bulunuyordu.
Stalin’den sonra gelen Sovyet liderleri, 1938’de öldürülen aydın ve alimlerin itibarını 1956 yılında iade etti. Özbekistan’ın başşehri Taşkent’te “Qatagan Kurbanları Hatırası Müzesi” isminde konuyla ilgili bir müze bulunuyor. 3.Türkistan Kurultayı’na davet edilen Müze yöneticilerinden Siraciddin Ahmadov (Müze Bölüm Müdürü), Erkin Recebov (Müze Araştırmacısı- araştırma alanı: Özbek Millî Askeri Komutanları Katliamı), Behram İrzayev (Müze Araştırmacısı- araştırma alanı: Dinî Ulemaların Katliamı)’in katılımları mümkün olmadı.
3.Türkistan Kurultayı, yapılan değerlendirme oturumunun sonunda tamamlandı
3.Türkistan Kurultayı’nda sunulan tebliğlerden bazılarının başlıkları şöyle:
Sovet Davrida Sinfi Kuraş ve Abdulla Kadiriy (Xondamir Qodiriy), Sovyetlerin Ukrayna’daki Soykırımı: Golodomor (1932-1933) (Prof. Dr. Nursulu Çetin), Ellik Yil Sir Saqlangan Qatliam (1938-1988) (Nabican Bakiev), 1937-1938 “Büyük Temizlik” Döneminde Türk Aydınlarına Uygulanan Zulüm ve Sovyet Gazetelerinin Rolü: “Sibirya Türkleri Birliği” Örneği (Öğr. Gör. Erkam Temir), Repressiya Kurbanı Düşünür Orazmammet Vepayev (Dr. Tahir Aşirov), Hatıra Meydanı(Dr. Muazzam İbrohimova), Stalin’in Kırgızistan’daki “Aydın Katliamı” (Aziza Ergeshkyzy), Tasfiye’nin Siyasi Kurbanları (1930-1938) (Olcobay Karatayev) Sovyetler Birliği’nde Uygulanan Baskı Örneği: Kırgızistan’dan Yapılan Sürgünler (Dr.Zuhra Altımışova), Sovyetler’in Türkistan’daki “HÜCUM HAREKETİ”: Sebepler, Sonuçlar (Fayzullakhon Otakhonov), Stalin represyonları ve Bakü’de Represyona Maruz Kalmış Türk Dünyası Aydınları (Mehpara Sultanova), Stalin’in Muhalefeti Tasfiye Politikalarının Kökeni ve Gerekçeleri (Dr.Beishenbek Toktogulov), Ağageldi Allanazarov’un “Sürgünler” Romanı ve Sovyet Baskı Döneminin Türkmen Gerçeği (Doç. Dr. Berdi Sarıyev), 1920-30’lu Yıllardaki Kazakistan’daki Soykırım: Sebep ve Sonuçları (Prof. Dr. Nursulu Çetin), Мustamlaka Şaroitida Qatağonlar Zanciri: Qaçan, Qanday, Nimaga (Müstemleke Şartlarında Katliamlar Zinciri: Ne zaman, Nasıl, Niçin (Nurullo Muhammad Raufhan), 21.yy Uygur Dramı: Göç (Doç. Dr. Erkin Emet), Stalin Döneminde Sürgün Edilen Hokandlı Kari Burhaneddin Torbak’ın Hatıratı Üzerine (Doç.Dr.Nurettin Hatunoğlu), Sovyetlerin Türk Dünyası’nda Uyguladığı Büyük Sürgün (Doç.Dr.Turan Akkoyun), Abdulhamid Süleyman Çolpan’ın Gözünden Türkistan (Doç.Dr.Ayşe Çolpan Yaldız), Stalin Döneminde Yaşanan Trajik Bir Olay: Kızıl Kıtlık 1929-1933 (Kıymet Kocatürk), 1943-1953 Yıllarında Stalin’in Kafkasya Müslümanları ve Türklerine Karşı Göç Siyasetine Kısa Bakış (Anar Velioğlu Şirinov), Repressiya Yıllarının Azerbaycan Edebiyatı Üzerindeki Etkisi ve 1937 Sonrası Milli Kimlik Problemleri (Dr.Zhala Babashova Kastrati), Sovyet Siyasi Mahkumların Eş ve Kızlarının Sürgün Kampı: Aljir (Prof.Dr.Akbota Zholdashbekova), Sovyetler Tarafından Yasaklanan Kırgız Şairleri – Ürkün mü Soykırım mı (Sabırbek Börübay), Sovyet Hükümetinin Dayattığı Ateizm Propagandasının Özbek Edebiyatına Yansıması (Özbek Sovyet Şairi Askad Muhtar’ın Şiirleri Örneğinde) (Dr. Murad Halmet), Sovyetler Birliği Döneminde Sürgüne Gönderilen Kırım Tatarlarına Yapılan Baskılar (Prof.Dr.Kemal Özcan), 1920-30’lu Yıllarda Kazakistan’daki Soykırım: Sebep ve Sonuçları (Prof.Dr.Nursulu Çetin-Hasan Çetin), Baskı Döneminde Türkmenistan ve Türkmenler (Murat Toylu), Türkiye’deki Özbek Göçmenlerin Kararlarını Etkileyici Ekonomik Faktörler (Shoirakhon Nurdinova), Erkek Özbek Göçmenlerin İstanbul’daki Yer(li)leşme Serüveni (Necip Fazıl Aras), Stalin Sürgünlerinin Jeopolitik Nedenleri (Dr.Elşan İzzetgil), Sultan Galiyev ve Sovyetlere Muhalefeti (Dr.Sayim Türkman-Dr.Girayalp Karakuş).
Bundan önce 2016 yılında İstanbul Bağcılar’da yapılan 2.Kurultay’da “Yüzüncü Yılında 1916 Kıyamı ve Büyük Türkistan Katliamı” konusu gündeme getirilmişti. Bir sonraki Kurultay’ın “Türkistan millî direnişi- Basmacılar/ Korbaşılar Hareketi” konusunda olması, Türkistander Başkanı Burhan Kavuncu tarafından teklif edildi.
TÜRKİSTANDER HABER MERKEZİ
