(ozodlik.org sitesinde yayınlanan “İnsan Hakları Örgütü (HRW) Özbekistan’daki Reformların Başarısızlığına Dair Bildiri Yayınladı” başlıklı haberin Türkiye Türkçesi’ne tercümesini yazının sonunda okuyabilirsiniz.)
“Human Rights Watch” (HRW) O‘zbekistonda shu oyda o‘tadigan prezidentlik sayloviga potensial raqiblar nomzodlari qabul qilinmagani va “inson huquqlari borasidagi oxirgi muvaffaqiyatsizliklar”dan ogohlantirdi.
Inson huquqlari tashkiloti 13 – oktabr kuni chiqargan bayonotida ta’kidlanishicha, qo‘yilayotgan cheklovlar Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida amalga oshirilgani aytilayotgan islohotlarning “cheklanganini fosh qiladi”.
Qattiq nazorat qilinadigan post‑sovet respublikadagi davlat OAVlarida alohida targ‘ib qilingan Mirziyoyevning 24 – oktabrdagi saylovda qayta saylanishi deyarli aniq.
“O‘zbekiston islohotlarni kun tartibiga qo‘yish orqali jiddiy xalqaro e’tiborni o‘ziga jalb qildi, ammo inson huquqlari sohasidagi oxirgi ortga tisarilishlar va saylovda muxolif va mustaqil nomzodlarning yo‘qligi bu da’volarning cheklanganini ko‘rsatadi” deydi HRWning Yevropa va Markaziy Osiyo bo‘yicha direktori Hyu Uilyamson.
“O‘zbekiston hukumat pozitsiyasini yoqlamaydigan nomzodlarning kelayotgan saylovda ishtirokiga ruxsat berish orqali chinakam islohotlarga qat’iy kirishganini ko‘rsata olishi mumkin edi. Ammo unday qilmadi.”
Mirziyoyev O‘zbekistonning ilk prezidenti Islom Karimovning 2016 – yildagi vafotidan so‘ng bahsli tarzda hokimiyatga chiqqan va bir necha oy o‘tib o‘tkazilgan saylovda 87 foiz ovoz bilan saylangan.
Uning ilk qadami OAV va muxolif fikrlilar qattiq nazorat qilinadigan, G‘arb kuzatuvchilari hech qachon demokratik va halol deb topmagan saylovlar o‘tgan mamlakatni isloh qilish va’dasi edi.
O‘tmishdagi saylovlarda bo‘lgani kabi joriy rahbariyatning asosiy tanqidchilari nomzodlari qabul qilinmagan.
HRW O‘zbekistonning saylovga nomzodlar faqat ro‘yxatga olingan partiyadan ko‘rsatilishi mumkinligi to‘g‘risidagi talabi va bu tartib rasmiylarga “shunday muhim saylovda keng miqyosli siyosiy ishtirokka yo‘l qo‘ymaslikka” imkon berishidan yozg‘irdi.
Bayonotda O‘zbekistonning eski ro‘yxatdan o‘tgan partiyasi – Erk demokratik partiyasi hamda Haqiqat va taraqqiyot partiyasining nomzodlari rad qilingani tilga olingan.
“Erk” tomonidan nomzodi ko‘rsatilishi rejalangan qo‘shiqchi Jahongir Otajonov tajovuzkor olomon siyosiy yig‘ilishga hujum qilganidan so‘ng siyosatni tark etdi.
Har ikki partiyaning tarafdorlari va Mirziyoyev ma’muriyatining boshqa tanqidchilari muntazam bosimlar va ta’qiblardan shikoyat qiladi.
Parlamentdagi hukumatga tanqidiy qaramaydigan besh partiya nomzodlari qabul qilingan: “Adolat” partiyasidan Bahrom Abduhalimov, Milliy tiklanish partiyasidan Alisher Qodirov, Ekologik partiyadan Narzullo Oblomurodov va Xalq Demokratik partiyasidan yagona ayol nomzod Maqsuda Varisova.
Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik tashkilotining Demokratik institutlar va inson huquqlari bo‘yicha idorasi (ODIHR) saylovni demokratik shaklda o‘tkazish bo‘yicha berilgan tavsiyalarning aksariyati amalga oshirilmaganini bildirdi.
May oyida ODIHR “qayta ko‘rib chiqilgan qonunchilik bazasi va barcha darajalardagi saylov komissiyalarini joriy qilish, vakillik asosida ovoz berishlarga to‘siq bo‘lmaslik, saylov kunidagi tadbirlar, nomzodlar va saylovchilarni ro‘yxatga olish, saylovning OAVda yoritilishi va saylov natijalari bo‘yicha bahslarni hal qilish yuzasidan” islohotlar qilishga chaqirgan edi.
Shu oy boshlarida AQSh Davlat kotibi o‘rinbosari Vendi Sherman Mirziyoyev bilan uchrashuvda Toshkent bilan strategik hamkorlikni ta’kidlay turib, O‘zbekistonda “davomli iqtisodiy, demokratik va inson huquqlari islohotlari”ga chaqirgan edi.
İNSAN HAKLARI İZLEME ÖRGÜTÜ (HRW) ÖZBEKİSTAN’DAKİ REFORMLARIN BAŞARISIZLIĞINA DAİR BİLDİRİ YAYINLADI
İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) 13 Ekim günü yaptığı açıklamada, Özbekistan’da bu ay yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimleri için potansiyel rakiplerin kabul edilmediği ve “son zamanlarda insan hakları alanında yaşanan başarısızlıklar”ı gündeme aldı.
İnsan hakları örgütü, adaylara getirilen sınırlamaların Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyayev’in uyguladığı belirtilen reformların “sınırlarını ortaya çıkardığını” belirtti.
Sovyet sonrası Cumhuriyet’te katı denetim altındaki devlet medyasının geniş yer verdiği 24 Ekim seçimlerinde Mirziyayev’in yeniden seçilmesine neredeyse kesin olarak bakılıyor.
HRW’nin Avrupa ve Orta Asya Direktörü Hugh Williamson, “Özbekistan reformları gündeme getirerek ciddi bir uluslararası itibar kazandı, ancak son zamanlarda insan hakları alanındaki kötüleşmeler ve seçimlerde muhalif ve bağımsız adayların yokluğu bu iddialarının sınırlı olduğunu gösterdi” dedi. “Özbekistan, hükümetin politikalarını desteklemeyen adayların yaklaşan seçimlere katılmasına izin vererek gerçek reforma bağlı olduğunu gösterebilirdi, ama bunu yapmadı”.
Mirziyayev, Özbekistan’ın ilk cumhurbaşkanı İslam Kerimov’un 2016 yılında ölümü üzerine tartışmalı bir şekilde iktidara geldi ve birkaç ay sonra yapılan seçimde oyların yüzde 87’sini alarak seçildi.
Onun ilk adımı, medya ve muhalif fikirlilerin sıkı kontrol altında tutulduğu ve Batılı gözlemcilerin hiç bir zaman demokratik ve geçerli bulmadığı seçimlerin yapıldığı ülkede reform yapma sözüydü. Fakat, geçmişteki seçimlerde olduğu gibi mevcut yönetimi eleştiren adaylar kabul edilmedi.
HRW, Özbekistan’da seçime sadece kabul edilmiş partilerin aday gösterebilmesi şartını ve bunun “yetkililerin böyle önemli bir seçime geniş orandaki katılımı engellemelerine” imkan vermesini eleştirdi.
Açıklamada, Özbekistan’da daha önce kabul edilmiş olan Erk Demokratik Partisi ile Hakikat ve Kalkınma Partisi‘nin adaylarının reddedildiği dile getirildi.
“Erk” tarafından aday gösterilmesi planlanan şarkıcı Jahongir Otajonov (Cihangir Atacanov), siyasi mitingine saldırgan bir kalabalığın saldırmasından sonra siyaseti bıraktı.
Her iki partinin taraftarları ve Mirziyayev yönetiminin diğer tenkidçileri, sürekli baskı ve zulümlerden şikayet ediyor.
Parlamentodaki, yönetimi eleştirmeyen beş partinin adayları seçimlere girebildi. Adalet Partisi‘nden Bahrom Abdulhalimov, Milli Kurtuluş Partisi‘nden Alişir Qadirov, Ekolojik Parti‘den Narzullo Oblomurodov ve Halk Demokratik Partisi‘nden tek bayan aday Maqsude Varisova.
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nın Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi (ODIHR), seçimlerin demokratik biçimde düzenlenmesi konusunda verilen tavsiyelerin çoğunun uygulanmadığını söyledi.
Mayıs ayında, ODIHR “gözden geçirilmiş yasal çerçeve ve her düzeyde seçim komisyonlarının oluşturulması, temsili oylamaya müdahale edilmemesi, seçim günü önlemleri, adayların ve seçmenlerin kaydı, seçimlerin medyada yer alması ve seçim sonuçlarıyla ilgili anlaşmazlıkları çözmek için” reformlar yapılması çağrısında bulunmuştu.
Bu ayın başlarında da ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Wendy Sherman, Mirziyayev ile buluşmasında Taşkent ile stratejik işbirliğini vurgulayarak “Özbekistan’da sürekli iktisadi, demokratik ve insan hakları” çağrısı yapmıştı.
