918-1933 йилларда Фарғона водийси, Қашқадарё ва Сурхондарёнинг тоғли минтақалари, Бухоро ва Хоразм воҳаларида совет ҳокимиятига қарши қуролли кураш олиб борган ота-боболаримиз ўша даврда ҳукмрон бўлган босқинчилар томонидан “босмачилар” деб ном олди. 70 йил давомида тарихимиз мана шундай, бузиб ўқитилди…
“BOSMAChILAR”
1918-1933 yillarda Farg‘ona vodiysi, Qashqadaryo va Surxondaryoning tog‘li mintaqalari, Buxoro va Xorazm vohalarida sovet hokimiyatiga qarshi qurolli kurash olib borgan ota-bobolarimiz o‘sha davrda hukmron bo‘lgan bosqinchilar tomonidan “bosmachilar” deb nom oldi. 70 yil davomida tariximiz mana shunday, buzib o‘qitildi…
“BASMACILAR”-“KORBAŞILAR”
1918-1933 yıllarında Fergana vadisi Qaşqaderya ve Sulhanderya’nın dağlık mıntıkaları, Buhara ve Harezm vahalarında Sovyet işgaline karşı silahlı mücadele veren atalarımız, o dönemde hükümran olan işgalciler tarafından “Basmacılar” diye adlandırıldı. 70 yıl boyunca tarihimiz işte böyle yanlış okutuldu. Rus işgalciler “baskıncı”, “eşkiya”, “terörist” gibi anlamları kasdederek direnişçileri halkın gözünde aşağılamak istediler. Ama zamanla bu propaganda taktiği tersine döndü ve direnişin saygınlığı kavrama da hörmet kazandırdı. Bugün Türkistanlılar, “Basmacılar”ın torunları olmakla iftihar ediyorlar. Selam olsun o kahramanlara !
“БОСМАЧИЛАР”
Олмослардан кескир эди шамширингиз,
Тутун бўлиб тўзиб кетди тақдирингиз.
Минг йигитга арзирдингиз ҳар бирингиз,
От ўйнатиб юрмадингиз, босмачилар…
Тупроқ тўшак бўлди, болиш эгар бошда,
Умрингизнинг ярми ўтди тоғу тошда.
Жалолиддин каби мудом жаҳонгашта
Не кунларни кўрмадингиз, босмачилар.
Қўрғошинга қўрғон бўлди қоқ юраклар,
Кафан бўлди қонга ботган оқ яктаклар,
Сўнги макон бўлди гоҳо чакалаклар,
Одамдай ҳам ўлмадингиз, босмачилар.
Тушунмайин кимлар қарғаб, кимлар сотди,
Кўнглингизда алам, кўзда ёшлар қотди,
Билмай баъзан ўз болангиз тошлар отди,
Ёш деб гина килмадингиз, босмачилар.
Уйингизда сизни кутди кел деб, тўрам,
Келинчаклар кокиллари тарам-тарам!..
Кўнгилга ёр сиғарми, деб юртда қарам,
Жанггоҳлардан жилмадингиз, босмачилар.
Кенгашсангиз тор дунёлар кенг бўларди,
Эргаш ёқа бўлса, Шермат енг бўларди.
Бирлашсангиз ким ҳам сизга тенг бўларди,
Нечун аҳил бўлмадингиз, босмачилар?..
Бош эгсангиз – эгдингиз гоҳ дўст қасдида,
Далаларда, жалаларда, қор остида.
Эрк мисоли жилмайдингиз дор остида,
Душманга бош эгмадингиз босмачилар.
Китоб титиб топганларим – бари ёлғон,
Киноларга чопганларим – бари ёлғон.
Тиғ тутганга тиғ тутдингиз, сиз ҳеч он
Нон тутганга тегмадингиз, босмачилар.
Сизни десам кўзимда ёш ларзон-ларзон,
Нечун бунча адолатнинг нархи арзон?
Жаннат агар бўлса сизсиз жаннатмакон,
Беҳуда қон тўкмадингиз, босмачилар!..
Сиз йўқ, бунда кўтарилди дарпардалар,
Майдонларда бўлди қизиқ ҳангомалар,
Отдан тушди сариқ мўйлов саркардалар,
Афсус, афсус кўрмадингиз босмачилар.
Кўргандирсиз балки. Йўқса, жим бизларга
Қабрлардан қўл узатди ким бизларга?..
Бухорони тўпга тутган тўнғизларга
Сиз ҳам қилич сермадингиз, босмачилар.
Босмачимиш… Тутмайдими бир кун қони,
Ай таърифчи, ай тарихчи, ай бемаъни?..
Ҳамма сиздай ўз юртини севса қани!
Нелардин дарс бермадингиз, босмачилар.
Эркли элда сизни эслаш нақадар хуш,
Сизга ҳайкал қўйса арзир майдонлар бўш,
Оқ яктакда оқ арғумоқ миниб оқтўш
Мундоқ кўкрак кермадингиз, босмачилар.
Субҳидамда шеърим битдим кўзим тиниб,
Пойингизга келдим кўнглим бир ўксиниб,
Туринг энди бобо, десам, сиз хўрсиниб,
Жилмайдингиз – турмадингиз, босмачилар.
Олмос мисол кескир эди шамширингиз,
Тутун бўлиб тўзиб кетди тақдирингиз,
Минг йигитга арзирдингиз ҳар бирингиз,
От ўйнатиб юрмадингиз, босмачилар!
Муҳаммад Юсуф
_________________________
Суратда: 1924 йил Фарғона атрофида бир гуруҳ “босмачилар” отиб ташланиши олдидан.
Suratda: 1924 yil Farg‘ona atrofida bir guruh “bosmachilar” otib tashlanishi oldidan.
“BOSMAChILAR”
Olmoslardan keskir edi shamshiringiz,
Tutun bo‘lib to‘zib ketdi taqdiringiz.
Ming yigitga arzirdingiz har biringiz,
Ot o‘ynatib yurmadingiz, bosmachilar…
Tuproq to‘shak bo‘ldi, bolish egar boshda,
Umringizning yarmi o‘tdi tog‘u toshda.
Jaloliddin kabi mudom jahongashta
Ne kunlarni ko‘rmadingiz, bosmachilar.
Qo‘rg‘oshinga qo‘rg‘on bo‘ldi qoq yuraklar,
Kafan bo‘ldi qonga botgan oq yaktaklar,
So‘ngi makon bo‘ldi goho chakalaklar,
Odamday ham o‘lmadingiz, bosmachilar.
Tushunmayin kimlar qarg‘ab, kimlar sotdi,
Ko‘nglingizda alam, ko‘zda yoshlar qotdi,
Bilmay ba’zan o‘z bolangiz toshlar otdi,
Yosh deb gina kilmadingiz, bosmachilar.
Uyingizda sizni kutdi kel deb, to‘ram,
Kelinchaklar kokillari taram-taram!..
Ko‘ngilga yor sig‘armi, deb yurtda qaram,
Janggohlardan jilmadingiz, bosmachilar.
Kengashsangiz tor dunyolar keng bo‘lardi,
Ergash yoqa bo‘lsa, Shermat yeng bo‘lardi.
Birlashsangiz kim ham sizga teng bo‘lardi,
Nechun ahil bo‘lmadingiz, bosmachilar?..
Bosh egsangiz – egdingiz goh do‘st qasdida,
Dalalarda, jalalarda, qor ostida.
Erk misoli jilmaydingiz dor ostida,
Dushmanga bosh egmadingiz bosmachilar.
Kitob titib topganlarim – bari yolg‘on,
Kinolarga chopganlarim – bari yolg‘on.
Tig‘ tutganga tig‘ tutdingiz, siz hech on
Non tutganga tegmadingiz, bosmachilar.
Sizni desam ko‘zimda yosh larzon-larzon,
Nechun buncha adolatning narxi arzon?
Jannat agar bo‘lsa sizsiz jannatmakon,
Behuda qon to‘kmadingiz, bosmachilar!..
Siz yo‘q, bunda ko‘tarildi darpardalar,
Maydonlarda bo‘ldi qiziq hangomalar,
Otdan tushdi sariq mo‘ylov sarkardalar,
Afsus, afsus ko‘rmadingiz bosmachilar.
Ko‘rgandirsiz balki. Yo‘qsa, jim bizlarga
Qabrlardan qo‘l uzatdi kim bizlarga?..
Buxoroni to‘pga tutgan to‘ng‘izlarga
Siz ham qilich sermadingiz, bosmachilar.
Bosmachimish… Tutmaydimi bir kun qoni,
Ay ta’rifchi, ay tarixchi, ay bema’ni?..
Hamma sizday o‘z yurtini sevsa qani!
Nelardin dars bermadingiz, bosmachilar.
Erkli elda sizni eslash naqadar xush,
Sizga haykal qo‘ysa arzir maydonlar bo‘sh,
Oq yaktakda oq arg‘umoq minib oqto‘sh
Mundoq ko‘krak kermadingiz, bosmachilar.
Subhidamda she’rim bitdim ko‘zim tinib,
Poyingizga keldim ko‘nglim bir o‘ksinib,
Turing endi bobo, desam, siz xo‘rsinib,
Jilmaydingiz – turmadingiz, bosmachilar.
Olmos misol keskir edi shamshiringiz,
Tutun bo‘lib to‘zib ketdi taqdiringiz,
Ming yigitga arzirdingiz har biringiz,
Ot o‘ynatib yurmadingiz, bosmachilar!
Muhammad Yusuf
Basmaci
