1916 Rus çarlığına karşı yapılan Ürkün ayaklanması sonrası Çin’e kaçan Kırgız nüfus, şimdilerde Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde yeniden eğitim kamplarında kaybolan ailelerini aramak için hükümetten yardım istedi
Kırgızistan‘da, Çin‘deki Kırgızları desteklemek için bir komite kuruldu. Komite Cumhurbaşkanı Sooronbay Jeenbekov’a, yeniden eğitim kamplarında gözaltında tutulan yakınlarının ve akrabalarının serbest bırakılmasına yardımcı olma talebinde bulundu.
Komitede, Çin’in gözaltı merkezlerinden anavatanına geri dönen 70 Kırgız bulunuyor. Ülkelerine dönen Kırgızlar ortak açıklama yaparak Çin’deki akrabalarının ve arkadaşlarının ortadan kaybolduğunu söylediler.
Üniversite üçüncü sınıf öğrencisi çocuğu Aaly Suyunaly uulu, Mart 2017’de Çin polisinin gerekçe göstermeksizin alıkoyduğu günden beri babası Zhusupmemet Suyunaly’ı aramaya devam ediyor. Aaly, “Gözaltı nedenini sormaya bile hakkımız yok, yetkililere soru soramıyoruz. Hatta sormak için gittiğimizde “Bu haklara sahip değilsiniz” diyerek geri gönderiyorlar.” diyor.
Aaly, Sincan Uygur Özerkliği’nin Kyzyl-Tuu Özerk Bölgesi Akçiy İlçesi’nin Yldy-Kush köyünde okulu bitirdi. 2014 yılında Kırgızistan’da okudu, 2016’da vatandaşlık almıştı. Çin’de annesini ve 19 yaşındaki kız kardeşini bıraktı.
Aaly Suyunaly uulu “İlk başta babamızın parti okuluna götürüldüğünü düşündük. Çin’de, son yıllarda bu okullar yetişkinler için ortaya çıkmış, burada Komünist Parti çizgileri 2-3 ay boyunca öğretilmiştir. Babanın böyle bir okulda olduğunu ve yakında eve döneceğini düşündük. Üstelik ilk üç ayda evi aradı. Annem onu birkaç kez ziyaret etti. Sonra ortadan kayboldu. Şimdi nerede olduğunu ve onunla neler olduğunu bilmiyoruz, ”diyor.
Gözaltına alınan bütün aileler
2016 sonunda Kırgızistan vatandaşlığı alan Adilet Turdakun 2017 yılında babasının kampa gönderildiğini öğrenmiş. Adilet’in arkadaşı Müslüman Salimov, “Çin’deki akrabalar ona bir mesaj verdi. Kırgızistan vatandaşı olan oğullarının Kırgızistan’dan Çin’e geri dö8nmesi halinde yetkililerin babaları serbest bırakmaya hazır olduklarını söylüyorlar. Çinli yetkililerin sözüne inanarak arkadaşım oraya gitti. Sınırda gözaltına alındı. Kardeşi bunu söyledi, ”diyor.
Sincan Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan) Akçiy ilçesi Karaçay köyünde ailesinden 20 kişinin yeniden eğitim kamplarında olduğunu gözyaşları içinde anlatan genç çocuk Seyitbek Isa uulu, Kırgızistan’ın yetkililerinden ailesi hakkında bilgi almasını istedi. “Verilerime göre annem hapisteki kız ve erkek kardeş Marzhan Zhaasyn’ın yanında. Kampta amcalarım ve teyzelerim de var. Onlarla temas kuramıyorum ve neler olduğunu anlayamıyorum, ”dedi.
Sadece bir ilçeden 22 bin Kırgız yeniden eğitim kampında
Hiç kimse, yeniden eğitim kamplarında bulunabilecek Kırgız sayısı hakkında kesin bir veriye sahip değil. Bazı haberlere göre, sadece 40 bin nüfuslu Akçiy ilçesinde 22 bin Kırgız gözaltına alındı.
Çin’deki Kırgızlarla iletişim kısa kesildi. 2018’in başından beri, çağrılara cevap vermeyi bıraktılar. Konuşmayı kabul ederlerse, gözaltındakiler ve kamptakiler hakkında konuşmamak şartı ile kısaca ve fazla açıklama yapmadan konuşuyorlar.
Aaly Suyunaly “Wechat (telefon mesajlajma uygulaması) üzerinden iletişim kurduk. Çin’deki akrabalarımız konuşmaktan korkuyor. Bunun için kampa gönderilebilirler. Onların güvenliğinden korkuyoruz ve zarar vermemek için tekrar tekrar aramadık ”diyor.
Diğer komite temsilcileri “Çeşitli bilgilere göre, Urumçi ve Kaşgar’da büyük kamplar bulunuyor, bunların hepsi XUAR (Sincan Uygur Özerk Bölgesi)’ın her alanında var. Çin’e yayılabileceğine dair bilgi var. Kamplarda cezalandırıcı yöntemler ve sıkı şartlar var ” açıklaması yaptı.
Kültürel soykırım mı yoksa parti eğitimi mi?
1916 Orta Asya Ayaklanması veya Ürkün Ayaklanması olarak bilinen Temmuz 1916-Şubat 1917 tarihleri arasında Rus Türkistanı’nda Çarlık yönetimine karşı meydana gelen ayaklanmalar sonrası binlerce Kırgız Çin’e kaçmıştı. Bugün Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak adlandırıldığı Doğu Türkistan bölgesine yerleşti. En son verilere göre, 200 bin etnik Kırgız Çin Halk Cumhuriyeti’nde yaşıyor.
Kırgızistan vatandaşı Almanbet Osmon uulu, “Bu bir kültürel soykırım. Kırgız entelijensiyanını gözaltına almak. Kardeşi gazeteci, şair Nurmanbet Osmon uulu, 2016 yılında gözaltına alındı. Ardından, 13 yıl hapis cezası suçundan mahkum edildiğini öğrenmeyi başardı. Ne tür bir terörist? Bir millet olarak küçük milletlerin yıkımı sadece ”dedi.
