Sovyetlerin dağılması sonrası Orta Asya’da kurulan cumhuriyetlerden en etkilisi olarak bilinen Özbekistan, nüfus ve jeopolitik avantajı ile Batı’nın iştahını kabartırken Rusya yaptığı yatırım ve girişimlerle bölgeyi kolay kolay Batı’ya bırakmayı düşünmüyor.
Özbekistan ziyareti 19 Ekim’de başlayan Vladimir Putin, yaptığı ziyaret ve görüşmelerin ardından Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyayev ile birlikte iki ülke arasındaki ilişkilerin stratejik doğasını vurgulayan ortak bir açıklama yaptı. Taraflar açıklama sonrası 2019 – 2014 dönemi için beş yıllık bir ekonomik işbirliği programı imzaladı.
İki ülke arasında yapılan anlaşmalar çerçevesinde Rus-Özbek işbirliği forumu kapsamında Rusya‘nın ülkeye yatırımlarının 21 milyar dolar olacağı öne sürüldü.
İmzalanan anlaşmalar aradında en dikkate değer ortak proje Rusya’nın nükleer enerji santralinin inşaatı olacak. Toplam 2,4 MW kapasiteli iki güç ünitesi, ülkeye diğer Orta Asya ülkelerine tedarik edilmesi gereken ucuz elektrik sağlayacak.
Peki Moskova, Özbekistan’a milyarlarca dolar yatırmaya hazır mı?
Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) Ülkeleri Enstitüsü’nden Osta Asya Bölüm Başkanı Andrei Grozin’inbu konudaki yorumları şöyle:
Özbekistan, birçok açıdan bölgede lider bir devlet. 33 milyon insan nüfusu ile, yıllık yaklaşık 700 bin artış yaşanıyor (SSCB’nin çöküşü sırasında – 20 milyon kişi idi). Yani, şimdi Sovyet sonrası Asya’nın tüm nüfusunun yarısı orada yaşıyor. Özbekistan’da, perakendeciler ve tarım sektörümüz için potansiyel olarak çok umut verici bir faaliyet alanı var. Mirziyayev’in Nisan ayında Moskova’ya yaptığı ziyaretten sonra, meyveler ve sebzeler için “yeşil bir koridor” oluşturulması kararlaştırıldığında, ticaret hemen hemen yüzde yirmi oranında atlayış gerçekleştirerek 5 milyar dolara ulaştı. Özbekistan’da Rus yakıt ve enerji kompleksinin pozisyonları şüphesiz önde.
Batılı “ortaklarımızın” uzmanlarının buna nasıl tepki verdiğini görmek yeterli. Özbekistan’da bir yıl içinde güneş ışığının çok fazla olduğu gözönüne alındığında Fransa’dan güneş panleerini onlardan almamız konusunda teklif geldi. Evet, bu projeyi kredilerle finanse edeceğiz. Ama sonra tüm bu kredileri kapatacağız, çünkü Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan yoksul sübvansiyonlu cumhuriyetler.
Bazı Rus bölgeler arası ortaklıklar
Ayrıca, oldukça aktif bir bölgeler arası ortaklık var. Rusya’nın bazı bölgeleri Özbek pazarına giriyor: Tataristan, Doğu Sibirya bölgeleri, Urallar. Ne yazık ki, şu anda tamamlanmakta olan bölgelerarası forum, nükleer santraller ve büyük ölçekli eğitim projeleri ile ilgili bilgiler nedeniyle arka plana bir miktar düşürülmüştür.
2017 sonunda, beş yabancı üniversite Özbekistan’da, beşi Rusya’da faaliyet gösterdi. Görünüşe göre altıncı katılacak – Moskova Üniversitesi Kimya Teknolojisi. Gelecekteki nükleer santral için personel sağlayacaktır.
Göç konusu
Taşkent ve Moskova’nın geçtiğimiz yıl içinde göç konularında attığı adımlar daha medeni bir değişim sistemi oluşturuyor. Putin’in ziyaretinin arifesinde Mirziyayev, işçi göçmenlerinin ön eğitimini sağlayan birkaç belge imzaladı. Uzun yıllardır konuştukları şey bu. Gelecekteki göçmenler hem profesyonel kursları hem de Rus dil kurslarını almalıdır. Özbekistan’da, bu fikir komşu Tacikistan ve Kırgızistan’dan daha ciddiye alınmakta.
Göçmenlerin sayısına gelince, eğer Özbekistan’da başlatılan ekonomik reform başarılı olacaksa, ama şimdilik her şey kötü değil, o zaman tabii ki cumhuriyette daha fazla insan kalacaktır. Orada bulunan demografik baskı ortadan kalkmayacak, ancak Rusya da dahil olmak üzere ekonomi üzerindeki baskı azaltacak. Fakat burada şunu anlayalım ki, dünyada emek kaynaklarının yanı sıra piyasalar için de bir mücadele var. Doğru, bu kaynakların yüksek kalitede olmasını isterim. Dolayısıyla rektörlerin “iniş” inin bu “insan malzemesinin” profesyonel niteliklerini yükseltmesi amaçlanıyor.
Özbekistan’ın dış politika starejisi: Sınırlı tarafsızlık
Özbekistan’ın dış politikasıyla ilgili anlayışı, her yerde askeri bloklara katılmama ve ülkenin siyasi egemenliğini etkileyebilecek uluslararası örgütlere katılımın sınırlı olduğu yönünde. Bu “sınırlı tarafsızlık” olarak adlandırılabilir.
Afganistan konusunda Rusya Özbekistan’a nasıl yardımcı olabilir? Moskova, biliyoruz, aktif olarak bu alanda oynamaya çalışıyor …
“Geçen bir buçuk yıl içinde, Özbekistan Afgan sorununun önde gelen konuşmacılarından biri haline geldi. Aslında, yılın başında konferans Taşkent’te yapıldı. Bildiğim kadarıyla Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın dostane katılımı ile oldu. İki ülkenin Afgan teması üzerindeki konumları aynı değil, ama yakın ve tutarlı.
“Rusya’nın aksine, Özbekistan “ Afganistan’ı Amerikalılardan temizlemeyi ” gerekli görmüyor. Doğrudan bunun hakkında konuşmuyoruz, ama sadece böyle bir yaklaşımı kastediyoruz. Afganistan’daki yabancı askeri birliklerin yokluğunun, sorunu çözecek olumlu olaylardan biri olduğuna inanıyoruz. Bu Rusya ve Batı’nın karşılıklı muhalefetinden kaynaklanıyor. Taşkent ayrıca, asıl şeyin silahlı muhalefet de dahil olmak üzere bütün iç Afgan güçlerinin müzakerelerine katılım olduğuna inanıyor. Her iki ülkenin temsilcilerinin BM Genel Kurulu’nun kürsüden aynı anda konuşması, bir tür koordinasyonun olduğunu söylüyor.
“Görüşümüze göre Taliban’ı müzakere masasında tutmalıyız, Amerikalılar sıkışık dişlerle itiraf etmeye başlıyorlar, bunun muhtemelen yararlı olduğunu söylüyorlar, ama Washington’da hiç kimse bu düşünceyi dile getirmedi. Bu, Afganistan’da ekonomik genişleme için bir fırsat sağlayacaktır. Uzbeks, Termez’den Mazar-i Şerif’e uzun bir demiryolu inşa etmiştir. Şimdi Herat’a uzanmayı düşünüyorlar. Ve Herat’ta, müttefikimizin İran’daki etkisi kuvvetlidir.
Fakat aynı zamanda, Taşkent tüm komşu devletlerin genişlemiş bir işbirliğinin Afganistan çevresinde gerekli olduğuna inanmaktadır: Çin, Hindistan, Pakistan ve İran. Ve Amerikalılar, İranlılara karşı duramaz ve Çin’e göz kulak olurlar.
Gerçek şu ki, Özbekistan bunun için güçlü bir motivasyona sahip. Afganistan’da, geniş Özbek diasporası üçüncü büyük etnik azınlıktır. Etkisi kuzey illerinde özellikle güçlüdür. Sonuç olarak, Taşkent büyük oyuncuların desteği olmadan neredeyse tek başına ekonomik projeler uygulayabilir.
Bu bağlamda, Taşkent’in konumu, Afganistan’da sadece yerleşim aktörlerinden biri olarak değil, Amerika Birleşik Devletleri’yle rekabet eden Moskova’nın pozisyonundan çok daha farklıdır. Ve müdahale eder. Bu nedenle, Moskova Taşkent ile koordinasyondan yararlanmaktadır. Bence Taşkent, tersine Moskova’dan bile daha faydalıdır. Ve Özbekistan’ın Rusya’dan askeri-teknik desteğe ihtiyacı var. Bu nedenle Putin ve Mirziyayev arasındaki görüşmeler bu anlamda son derece önemlidir.
Dünya Bültenı
22.10.2018
